Η αστικοποίηση στον γεωγραφικό χώρο του ευρωπαϊκού Νότου έχει ακολουθήσει μία ιδιαίτερη πορεία καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Στη σύγχρονη «αστική εποχή», νέες κοινωνικο-περιβαλλοντικές προκλήσεις αναδύονται καθώς παγκόσμιες κοινωνικο-οικονομικές μεταβολές, πληθυσμιακές ροές, πλανητικά περιβαλλοντικά προβλήματα και τεχνολογικές εξελίξεις διαπλέκονται με την ιδιαιτερότητα συγκεκριμένων κοινωνικών, περιβαλλοντικών, πολιτισμικών, θεσμικών και πολιτικών μετασχηματισμών, πλαισίων και πολιτικών. Σε κάθε τόπο παράγονται συνεχώς νέες συνθήκες αστικοποίησης και σε κάθε πόλη νέοι χώροι της καθημερινής ζωής. Εντούτοις, αποτελεί ένα ευρύ και δυναμικό ερευνητικό πεδίο η τεκμηρίωση και ανάλυση του αστικού χώρου, η εμπειρική καταγραφή των κοινωνικών, πολιτικών, πολιτισμικών, περιβαλλοντικών τάσεων και φαινομένων όπως παράγονται και αναπαράγονται, στα διαφορετικά αστικά περιβάλλοντα της Νότιας Ευρώπης στη διαλεκτική τους συνάντηση με τάσεις σε άλλες πόλεις και εξελίξεις σε ευρύτερα γεωγραφικά πλαίσια και σημαντικά παγκόσμια κέντρα. Στόχος της ερευνητικής μονάδας είναι αρχικα η συστηματική μελέτη και τεκμηρίωση της ιδιαιτερότητας των πόλεων του Ευρωπαϊκού Νότου στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο γίγνεσθαι. Μέ την μελέτη και τεκμηρίωση αυτή, επιδιώκεται επίσης η παραγωγή θεωρητικών προσεγγίσεων, εννοιών και ερμηνευτικών εργαλείων - όχι μέσα από την κριτική προσαρμογή των κυρίαρχων λόγων για την πόλη αλλά μέσα από την διαλεκτική επικοινωνία των τοπικών ιδιαιτεροτήτων των πόλεων του Ευρωπαϊκού Νότου με την παγκόσμια συζήτηση.
Αντικείμενο της Ερευνητικής Μονάδας αποτελεί ο σχεδιασμός και οι κοινωνικο-περιβαλλοντικές προκλήσεις στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης και της Νοτιο-ανατολικής Μεσογείου στο πλαίσιο των περιφερειακών και παγκόσμιων διαδικασιών αστικοποίησης. Η Ερευνητική Μονάδα εξυπηρετεί εκπαιδευτικές και ερευνητικές ανάγκες στα ευρύτερα γνωστικά αντικείμενα αφενός της μελέτης των σύγχρονων πόλεων (φαινόμενα και προκλήσεις), αφετέρου του σχεδιασμού των πόλεων (αστικός και πολεοδομικός σχεδιασμός και πολιτικές αστικής ανάπτυξης) με τις απαραίτητες αμοιβαίες ωσμώσεις δεδομένων μεταξύ τους.
Στο πεδίο δραστηριοποίησης της Ερευνητικής Μονάδας με χρηματοδούμενα και μη-χρηματοδοτούμενα ερευνητικά προγράμματα εντάσσεται :
Α) Βασική έρευνα για τις σύγχρονες πόλεις, τα κρίσιμα αστικά φαινόμενα και τις πραγματικές προκλήσεις που είτε διαμορφώνονται διαμέσου του χώρου είτε εκδηλώνονται σε αυτόν (διάγνωση αστικών προβλημάτων και την ανάδειξη των αστικών δυναμικών), όπως προσεγγίζονται στο γνωστικό πεδίο της αστικής γεωγραφίας και ειδικότερα της αστικής πολιτικής οικολογίας. Ειδικότερες έρευνες όπως:
- Τεκμηρίωση, ιστορική ανάλυση μεταλλαγών και διερεύνηση ανασυγκρότησης της αστικής μορφολογίας και των αστικών χρήσεων στα κέντρα των πόλεων, σε περιοχές κατοικίας και σε διάσπαρτα αστικοποιημένες περιοχές
- Τεκμηρίωση και ανάλυση των χαρακτηριστικών, των σύγχρονων μετασχηματισμών και νοηματοδότησης του δημόσιου χώρου (λ.χ. αναδυόμενοι ρόλοι του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών, πολλαπλές εκφάνσεις του αστικού πολιτισμού)
- Καταγραφή και τεκμηρίωση των χαρακτηριστικών και των δυναμικών αστικών κοινοτήτων (λ.χ. προσφύγων, μεταναστών, ηλικιακών ομάδων, εθνοτικές, κατά φύλο, σεξουαλικότητα κ.λπ.) που διαμορφώνουν διαφορετικές πολλαπλές αστικές ταυτότητες
- Κριτική διερεύνηση προγραμμάτων αστικών παρεμβάσεων και θεσμικών ρυθμίσεων (λ.χ. ανάλυση δικτύων, φορέων, θεσμών, διαδικασιών, αποτελεσμάτων, επιπτώσεων κατά φύλο κ.λπ.)
Β) Εφαρμοσμένη έρευνα στο πεδίο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, και της αστικής ανάπτυξης. Ειδικότερες έρευνες όπως:
- Κατάρτιση σχεδίων στρατηγικών αστικών παρεμβάσεων στη σύγκλισή του πολεοδομικού σχεδιασμού με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου
- Τεκμηρίωση στοιχείων και συνθηκών αστικής παρακμής και κατάρτιση σχεδίων και διαδικασίες εφαρμογής προγραμμάτων αστικής αναζωογόνησης
- Διαμόρφωση αναλυτικών προτύπων, προδιαγραφών και θεσμικών ανταποκρίσεων για σύγχρονες διαδικασίες πολεοδομικού σχεδιασμού και διαχείρισης του αστικού περιβάλλοντος στο πλαίσιο των διεθνών και ευρωπαϊκών πολιτικών (λ.χ. αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ένταξη της διάστασης του φύλου)
- Κατάρτιση σχεδίων και διαδικασιών εφαρμογής οικιστικών προγραμμάτων για ευπαθείς ομάδες (λ.χ. προσφύγων, μεταναστών, ρομά, ηλικιωμένων)
- Υπηρεσίες διαμεσολάβησης-συνηγορίας μεταξύ φορέων και τοπικών κοινοτήτων και καθορισμού συμμετοχικών διαδικασιών κατά το σχεδιασμό και την εφαρμογή του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού
Οι επιστημονικά υπεύθυνες της Ερευνητικής Μονάδας υποστηρίζουν εκπαιδευτικές ανάγκες του προπτυχιακού και μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών και επιβλέπουν διδακτορικές διατριβές. Επιχειρούν τη σταδιακή οικοδόμηση δικτύου για την μελέτη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών αστικοποίησης των πόλεων του ευρωπαϊκού Νότου σε συνέχεια των επιστημονικών συνεργασιών τους με συναδέλφους στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας & Ανάπτυξης, την επέκταση των ήδη διαμορφωμένων δικτυώσεων τους, καθώς και τη διεπιστημονική συνεργασία με Εργαστήρια και ερευνητικές ομάδες του ΑΠΘ, και άλλων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και κέντρων ερευνών στην Ελλάδα και το εξωτερικό των οποίων η δραστηριότητα άπτεται του αντικειμένου έρευνάς της Μονάδας. Επιδιώκουν τη συνεργασία με τις αρμόδιες με το σχεδιασμό υπηρεσίες του Δημοσίου και άλλους επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς. Πραγματοποιούν επιστημονικές δημοσιεύσεις και εκδόσεις, όπως επίσης επιμελούνται την οργάνωση συνεδρίων, δημόσιων διαλέξεων προσκεκλημένων ομιλητών, εκπαιδευτικών εργαστηρίων και σεμιναρίων.